2015 yılında Google, Amazon, Netflix, Microsoft ve Meta üzere teknoloji devlerinin bir ortaya gelerek kurduğu Alliance for Open Media (AOMedia), görüntü sıkıştırma teknolojilerinde ihtilal yaratacak yeni bir kodek geliştirdi: AV1. Yüksek imaj kalitesini daha düşük bant genişliğiyle sunabilen bu açık kaynaklı görüntü kodeği, tıpkı vakitte telif fiyatı gerektirmemesiyle kesimde büyük bir maliyet avantajı da vadediyor. O vakitlerde AV1’in görüntü akışlarında kullanılması ve kaliteyi artırması bekleniyordu. Lakin bu olmadı. Neden AV1?
AV1’in en büyük argümanı, H.264 (AVC) ve halefi H.265 (HEVC) üzere halihazırda yaygın olarak kullanılan kodeklere kıyasla yaklaşık yüzde 30 daha verimli olması. Bu, bilhassa yüksek çözünürlüklü içeriklerin — 4K, hatta 8K görüntülerin — çok daha az bilgi kullanarak izleyiciye ulaştırılabileceği manasına geliyor. Bilhassa internet irtibatının hudutlu olduğu bölgelerde bu avantaj, içerik sağlayıcılar için büyük bir fark yaratabilir.
Google, YouTube’da AV1’i 2018’de test etmeye başladı. Netflix ve Amazon Prime Görüntü da 2021’den bu yana dayanak veriyor. Meta, AV1’i Instagram Reels’te kullanıyor; Microsoft Teams ise ekran paylaşımı özelliğinde tercih ediyor. Discord 2023’te dayanağı devreye aldı, Twitch ise entegrasyon üzerinde çalışıyor. Hatta Google Chrome, Microsoft Edge, Firefox ve Safari üzere büyük tarayıcılar bile AV1 dayanağını çoktan sağlamış durumda. Apple ise iPhone 15 Pro’dan itibaren AV1 donanım dayanağını aygıtlarına entegre etmeye başladı. Lakin tüm bu gelişmelere ve takviyeye karşın Max, Peacock ve Paramount+ üzere birtakım büyük yayın platformları AV1’e geçiş yapmadı.
Neden yaygınlaşmıyor?
AV1’in yaygınlaşmasının önündeki en büyük pürüz, donanım desteği. AV1’in sunduğu yüksek verimlilik beraberinde yüksek süreç gücünü de getiriyor. Bu da hem içerik üreticileri hem de tüketici aygıtları açısından ekstra yük manasına geliyor. Bilhassa donanım hızlandırması olmayan aygıtlarda yazılımsal tahliller devreye giriyor fakat bu da pil ömrü, ısınma ve performans problemlerine yol açabiliyor.
AV1 takviyesi olmayan aygıtlar için VideoLAN tarafından geliştirilen dav1d üzere yazılımsal tahliller mevcut. YouTube üzere uygulamalar bu sayede AV1’i eski ya da orta düzey telefonlara da ulaştırabiliyor. Fakat dediğimiz üzere, bu tıp tahliller donanım dayanağı kadar verimli değil ve bilhassa taşınabilir aygıtlarda pil tüketimini artırabiliyor. Bugün prestijiyle AOMedia, Netflix içeriklerinin yaklaşık yüzde 95’inin AV1 ile kodlandığını açıklarken, YouTube’da bu oran yüzde 50 civarında seyrediyor. Fakat tekrar de birçok platform hâlâ AV1’e tam geçiş yapmış değil. Bu biraz da “yumurta mı tavuktan, tavuk mu yumurtadan çıkar” ikilemine benziyor. AV1 içerikleri şimdi yaygın değilken donanım üreticileri neden bu teknolojiyi desteklesin? Ya da gereğince destekleyen aygıt yokken içerik üreticileri neden bu kodekle uğraşsın?
Öte yandan AV1’in elbette rakipleri var. 2020 yılında finalize edilen VVC (Versatile Görüntü Coding) ya da başka ismiyle H.266, bölümün esaslı oyuncuları olan MPEG ve VCEG tarafından geliştirildi. VVC, HEVC’ye nazaran yüzde 50 daha yeterli sıkıştırma oranı sunarak AV1’i teknik olarak geride bırakabiliyor. Lakin en büyük handikapı, telif hakkı sıkıntısı. AV1’in bilakis VVC’nin kullanımı fiyatsız değil; lisans fiyatları var. Bu ortada AV1’in verimlilik konusundaki tezi, ne yazık ki bir bedelle geliyor: vakit ve güç tüketimi. Bu durum, içerik üreticilerinin daha uzun müddetlerde görüntü sürece yapmasına ve kullanıcı tarafında daha yüksek güç tüketimiyle müsabakasına yol açabiliyor.
Ek olarak AV1’in “ücretsiz” olma vaadi bile tartışmalı hale gelmiş durumda. Yıllardır görüntü kodeklerinin kullanımı, ekseriyetle patent havuzları aracılığıyla lisanslanıyor. Bu havuzlar sayesinde şirketler yüzlerce patente tek bir mutabakatla erişebiliyor. HEVC ve VVC üzere kodeklerin lisansı için Via Licensing Alliance, Access Advance ve Sisvel üzere kurumlar etkin rol oynarken, son yıllarda kimi patent havuzları AV1’in de kullandığı teknolojiler için telif talebinde bulunmaya başladı.
AV1 bitmedi, hatta sıradaki geliyor
Tüm bu belirsizliklere karşın AOMedia ve destekçileri, AV1’in çevrim içi yayıncılığın geleceği olduğuna inancını sürdürüyor. AOMedia’ya nazaran AV1, muhtemelen sonsuza kadar bizimle olacak. Öte yandan bir sonraki varyant üzerinde de çalışmalar yürütüldüğüne dair sinyaller veriliyor. AOMedia’nın, 2025 yılı içinde, muhtemelen yılın sonlarına gerçek yeni bir kodek tanıtacağı belirtiliyor.
