Akdeniz Üniversitesi bünyesinde faaliyet gösteren Coğrafik İşaretler Uygulama ve Araştırma Merkezi, kültürel mirasın korunmasına ve lokal eserlerin ekonomik bedel kazanmasına katkı sağlıyor.
Merkez, Antalya genelindeki coğrafik işaret potansiyeli taşıyan eserlere ait saha araştırmaları yaparak eser envanteri oluşturuyor.
Bu kapsamda çalışmaların sürdüğü merkezde Korkuteli Yelten tarhanası ile Side narının da ortalarında bulunduğu 70 eserin araştırma ve belgelendirme süreci yürütülüyor.
Bu süreçte yöre halkıyla birebir görüşmeler yapılıyor, klâsik üretim sistemleri kayıt altına alınıyor ve bilimsel datalarla desteklenmiş tescil evrakları hazırlanıyor.
Üreticilere danışmanlık hizmeti sunulan merkezde, eserlerin tescil sürecine uygun hale getirilmesi sağlanıyor; coğrafik işaret müracaat süreci, gerekli evrakların temini, kontrol sistemleri ve yasal haklar konusunda da rehberlik hizmeti veriliyor.
Böylelikle merkez, hem yöresel kültürün korunmasına hem de eserlerin ekonomik bedel kazanmasına katkıda bulunuyor.
“Kültürel mirasın korunmasına yönelik değerli bir misyon üstlendik”
Akdeniz Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Özlenen Özkan, merkezin sırf eser odaklı çalışmadığını, birebir vakitte kültürel mirasın korunmasına yönelik değerli bir misyon üstlendiğini belirtti.
Özkan, merkezin faaliyet alanının yemeklerden halılara, klâsik üretim biçimlerinden mahallî tatlara kadar geniş bir yelpazeyi kapsadığını söz etti.
Merkezin Antalya açısından taşıdığı değere dikkati çeken Özkan, şunları kaydetti:
“Bu, Türkiye’deki birinci ve tek merkez. Bunun Antalya’da olması sahiden çok değerli. Antalya, Türkiye’deki coğrafik işaretli eserler açısından çok varlıklı bir bölge. İklimi, havası, suyu, güneşi, toprağı hakikaten çok uygun.”
Antalya genelinde yapılan eser envanteri çalışmasına ait de bilgi veren Özkan, “Antalya’nın tüm coğrafik işaretli ve potansiyel eserlerine yönelik 70’e yakın envanter çalışması yapıldı. Bunların tescil süreci peyderpey sürdürülecek. Ayrıyeten üreticilere danışmanlık hizmeti de veriyoruz. Bu merkezin büyüyüp bütün Türkiye’ye hizmet edeceğini hayal ediyorum ve bundan gurur duyuyorum.” diye konuştu.
“Finike portakalı öbür yerde birebir tadı vermiyor”
Coğrafi işaretlerin, eserlerin ilişkin oldukları yerle bağını müdafaa açısından kritik rol oynadığını vurgulayan Özkan, Finike portakalının öbür bir yerde yetiştirildiğinde tıpkı tadı vermediğine dikkati çekti.
Ürünlerin özgünlüğünün korunması ve kontrolün sağlanmasının merkezin temel amaçlarından biri olduğunu belirten Özkan, “Bu regülasyonları sağlamak çok kıymetli. Eserlerin özgünlüğünün korunması ve diğer ülkeler tarafından sahiplenilmemesi gerekiyor. Baklavamızı Yunanlılar, dönerimizi öbür ülkeler sahiplenmeye kalkıyor. Sahip çıkmazsak elbette birileri sahip çıkar.” dedi.
Özkan, Akdeniz Üniversitesi bünyesindeki merkezin sırf eserlerin tesciliyle değil, birebir vakitte bu eserlerin yetiştiği doğal kaynakların korunmasıyla da ilgilendiğini bildirdi.
Korkuteli Yelten tarhanası ve Side narına tescil başvurusu yapıldı
Akdeniz Üniversitesi Coğrafik İşaretler Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Doç. Dr. Mehmet Karakuş ise merkez olarak Korkuteli Yelten tarhanası ve Side narına ait tescil müracaatında bulunduklarını belirtti.
Başvuruların üniversite ismine yapıldığını belirten Karakuş, şunları kaydetti:
“Öncelikle Yelten tarhanasının belgesini hazırlamayı uygun gördük. Defaatle Yelten’e gittik. Yaşlı teyzelerle, anneannelerle, dedelerle, eski aşçılarla konuştuk. Tarhananın nasıl yapıldığını kayıt altına aldık. Bir taraftan bunu yazılı hale getirmek bir taraftan da bilimsel delilleri toplamak gerekiyordu. Bu süreci tamamladık ve başvuruyu yaptık. Şu anda tescil süreci devam ediyor.”
Side narı için de müracaat yapıldığını belirten Karakuş, “Side, söz manası prestijiyle da ‘nar’ demek. Tescil alabilmemiz için eserin tarihi sürecine bakmamız gerekiyor. Narın tarihçesini araştırdığımızda çok pahalı bilgiler bulduk. Antik sikkelerin üzerinde Side figürlerine, bayanların ellerinde nar tutan tasvirlerine rastladık. Bu da bizim için tarihî ispatların toplanmasını kolaylaştırdı. Belgeyi hazırlayıp Türk Patent ve Marka Kurumuna teslim ettik.” diye konuştu.
Karakuş, kurulan merkezin çalışmalarının eserlerin ekonomik kıymetini de artırmaya katkı sağlayabileceğini belirtti.
Avrupa’da coğrafik işaretli eserlerin idare ve kontrol süreçlerinin düzgün işlediğini vurgulayan Karakuş, “İtalya yalnızca parmesan peynirinden yılda 3 milyar avro kazanıyor. Tescilden sonra eserler önemli bir katma kıymet yaratıyor. Lakin Türkiye’de sistem şimdi bu seviyeye ulaşmadı.” dedi.
Karakuş, Korkuteli Yelten tarhanası ve Side narı üzere eserlerde tescilin akabinde üreticileri de sürece dahil ederek, kooperatifleşme yoluyla hem kaliteyi artırmayı hem de ekonomik katkıyı büyütmeyi hedeflediklerini söyledi.
