Tanımlanamayan yeşil üniformalı, gizemli, maskeli komandoların mahallî parlamentoyu ele geçirdiği ve yarımada boyunca yayıldığı Şubat 2014’te, Rusya lideri Vladimir Putin ülkesinin Kırım’ı ele geçirmesiyle rastgele bir ilgisi olmadığını söyledi.
Bu “küçük yeşil adamlar” Rusya’nın Ukrayna’ya karşı 2022’de işgalle sonuçlanan savaşının başlangıcı oldu.
Kırım’ın geleceği şu anda Lider Donald Trump’ın barış planının merkezinde yer alıyor. Bu durum, Ukrayna lideri Volodyimir Zelensiy’nin yarımadanın Rus denetimini tanımayı reddetmesini beraberinde getirdi.
Trump’ın planının kuralları tam olarak bilinmiyor, fakat haberlere bakılırsa ABD’nin Kırım’ı Rusya’nın yasal bir modülü olarak – Latince de jure – tanımasını içereceği öne sürülüyor.
Trump’a nazaran Ukrayna’nın güney yarımadası “yıllar evvel kaybedildi” ve barış görüşmelerinde “müzakerelerin bir modülü bile değil”.
Ancak Zelenskiy’nin Kırım’ı Ukrayna’nın ayrılamaz bir modülü olarak kabul etmeyi bırakması akla bile getirilmiyor.
Ukraynalı muhalefet milletvekili Iryna Gerashchenko’nun tabiriyle “toprak bütünlüğü ve egemenlik Ukrayna ve Ukraynalılar için kırmızı çizgi”.
Trump, “[Volodymyr Zelensky] Kırım’ı istiyorsa, neden 11 yıl evvel tek kurşun atılmadan Rusya’ya teslim edildiğinde bunun için savaşmadılar?” sorusunu yöneltti.
Pek kurşun atılmadı, lakin Kırım bir iktidar boşluğu periyodunda silah zoruyla ele geçirildi.
Putin daha sonra, Ukrayna’nın Rusya yanlısı başkanının devrilmesinden günler sonra yetkilileriyle gece boyunca süren bir toplantıda bu toprak gaspını planladığını itiraf etti.
Kırım, Trump’ın önünde bir pürüz
Barış muahedesi yapmak için tez eden bir ABD lideri için Kırım büyük bir mahzur teşkil edebilir.
Trump, Ukrayna’nın öngörülebilir bir gelecekte Kırım’ı geri alma talihinin çok az olduğu ve gerçekte – fiilen – Rusya’nın denetimi altında olduğu konusunda haklı.
Ancak bu, durumu yasal olarak tanımaktan çok farklı bir tavır.
Zelenskiy, Trump’ın o dönemki Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun 2018’de yaptığı bir “Kırım açıklamasına” işaret ediyor.
Pompeo, ABD’nin “Rusya’nın Kırım’ı ilhak girişimini” reddettiğini ve Ukrayna’nın toprak bütünlüğü tekrar sağlanana kadar devam etme kelamı verdiğini söylemişti.
Zelenskiy’nin ima ettiği şey, Trump’ın o vakit Kırım konusunda Ukrayna’yı desteklediği ve artık de buna sadık kalması gerektiği.
Uluslararası toplum tarafından tanınmayan bir toprak ilhakı ABD tarafından yasal kabul edilirse, bu memleketler arası hukuk ve BM Koşulu prensipleri açısından ne manaya gelecek?
Rusya’nın işgali başlatmasından haftalar sonra İstanbul’da, Rusya ve Ukrayna’nın önümüzdeki sorunu 10-15 yıl içinde çözmeyi hedeflemesi önerisi yapıldı.
Fikir tutmadı fakat bu pürüzün üstesinden gelmenin bir yoluydu.
Zelenskiy’nin elleri Ukrayna anayasası ile bağlı
Zelenskiy, Kırım’dan vazgeçme gücüne sahip olmadığı konusunda kararlıydı: “Burada konuşulacak bir şey yok. Bu anayasamıza aykırı” demişti.
Anayasanın 2. Maddesi’nde Ukrayna’nın egemenliğinin “mevcut sonları içinde parçalanamaz ve dokunulmaz” olan “tüm topraklarına yayıldığı” belirtiliyor.
Ukrayna’nın topraklarında yapılacak rastgele bir değişiklik, Ukrayna Parlamentosu tarafından onaylanması gereken ulusal bir referanduma sunulmak zorunda.
Kiev ile sorun yaşayan yalnızca Lider Trump değil.
Rusya ayrıyeten Ukrayna anayasasını barış uğraşlarının önünde bir “engel” olarak görüyor.
Anayasalar değiştirilebilir, lakin Ukrayna sıkıyönetim altındayken bu mümkün değil.
Rusya’nın yasadışı ilhakını onaylamak yalnızca Ukrayna için kırmızı çizgi olmakla kalmayacak, tıpkı vakitte Romanya üzere Karadeniz’e kıyısı olan ülkeler için de korkutucu bir emsal teşkil edecek.
Bu emsal Karadeniz’in çok ötesinde hissedilecektir.
Rusya neden Kırım’da hak argüman ediyor?
Tarihi nedenlerden dolayı Ruslar Kırım’ı uzun vakittir kendi topraklarının bir kesimi olarak görüyor ve Putin, Karadeniz tatil beldeleri ve ılıman yaz iklimiyle yarımadayla “yaşayan ve kopmaz bir bağ” olduğundan kelam ediyor.
Ancak Kırım, Ukrayna’nın geri kalanıyla birlikte 1991 yılında çökmekte olan Sovyetler Birliği’nden bağımsızlık istikametinde oy kullandı ve Kiev, Rusya’nın Sivastopol limanını Karadeniz Filosu için bir üs olarak kiralamasına müsaade verdi.
2014’teki ilhakın akabinde Putin, evvel 2018’de Kerç Boğazı üzerinde inşa edilen bir köprü inşa ederek ve akabinde 2022’de Azak Denizi kıyısı boyunca bir kara köprüsü ele geçirerek Rusya’nın Kırım üzerindeki denetimini sağlamlaştırmaya çalıştı.
Putin, Sovyet lideri Nikita Kruşçev’in 1954 yılında Kırım’ı Ukrayna’ya devretmesiyle yapılan bir yanlışı düzelttiğini düşünüyordu.
Rusya’nın “sadece soyulmadığını, yağmalandığını” söyledi.
Kırım birinci olarak 1783 yılında Çarlık Rusyası tarafından ilhak edilmiş ve Kruşçev’in kararına kadar büyük ölçüde Rusya’nın bir kesimi olarak kaldı.
Rusya ve Ukrayna’nın her ikisi de Sovyet cumhuriyetiydi, bu nedenle 1954 yılında Kremlin için büyük bir sıkıntı değildi.
Kırım’ın nüfusunun yarısından fazlası Rus’tu, zira Kırım Tatarlarının çoğunlukta olduğu asıl nüfus 1944 yılında Sovyet diktatörü Stalin tarafından sürgün edilmişti.
Tatarlar Kırım’a lakin 1989’da Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla dönebildiler ve şu anda Kırım nüfusunun yaklaşık %15’ini oluşturuyorlar.
Rusya Mart 2014’te süratli bir halde bir referandum düzenledi fakat bu referandum milletlerarası toplum tarafından düzmece olduğu gerekçesiyle reddedildi ve BM Genel Kurulu Ukrayna’nın egemenliğini destekleyen bir kararı kabul etti.
Memleketler arası Ceza Mahkemesi, Rusya’nın Kırım’daki faaliyetlerinin “devam eden işgal” manasına geldiğine karar verdi.
Kırım Tatarlarını temsil eden Meclis’in Başkanı Refat Çubarov, Ukrayna’nın barış karşılığında rastgele bir toprak odununu kategorik olarak reddetmesi gerektiğinde ısrarlı.
Çubarov “Kırım, yerli Kırım Tatar halkının vatanı ve Ukrayna’nın ayrılmaz bir parçasıdır” dedi.
Tek sorun Kırım olmayabilir
Trump’ın barış planı şimdi bilinmiyor, fakat çeşitli habarlere ve ABD yetkililerinin açıklamalarına nazaran Ukrayna’nın diğer güç şartlara da uyması gerekecek.
Rusya’nın Ukrayna’nın neredeyse %20’sini işgal etmesi, fiilen tanınacak.
ABD’li yayın organı Axios’a nazaran bu “sağlam bir güvenlik garantisi” ile desteklenecek ve muhtemelen ABD’nin değil fakat İngiltere ve Fransa’nın dahil olduğu bir “gönüllüler koalisyonu” tarafından desteklenecek.
AB’ye katılabilecek olmasına karşın Ukrayna’nın NATO’ya alınmayacağına dair bir kelam verilecek.
ABD’nin tüm yaptırımları kaldırılacak ve ABD ile ekonomik işbirliği geliştirilecek.
Axios ayrıyeten Rusya’nın işgal ettiği Kharkiv’in küçük bir kısmını geri vereceğini ve Ukrayna’ya Dinyeper ırmağında “engelsiz geçiş” müsaadesi vereceğini, ABD’nin ise 2022’de Rusya tarafından ele geçirilen Zaporijya’daki nükleer santralin sorumluluğunu üstleneceğini öne sürüyor.
Bir de Ukrayna Başbakanı Denis Şimiyal’in Cumartesi gününe kadar ABD ile imzalaması beklenen ABD ile Ukrayna ortasındaki maden kârlarının paylaşılmasına yönelik bir mutabakat var.
Bu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlandı ve denetim edildi. Bir pilot proje kapsamında çevirisi için yapay zekadan da faydalanıldı.
