Suriye’nin başşehri Şam’ın kırsalında yaşanan çatışmalar, Dürzileri manşetlere taşıdı.
29 Nisan’da Sünni silahlı kümelerle Dürziler ortasında patlak veren çatışmaların fitilini Muhammed Peygamber’e hakaret edilen bir ses kaydının yayımlanması ateşledi.
Kaydın, Dürzi bir din adamına ilişkin olduğu argüman edildi. Kelam konusu kişi iddiayı yalanladı.
İçişleri Bakanlığı, çatışmaların “sosyal medyada yayılan tahrik ve nefret söylemleri” nedeniyle çıktığını açıkladı.
Şam kırsalında Dürzilerin çoğunlukta olduğu Ceramana kasabasında başlayan çatışmalar daha sonra yakınlardaki Sahnaya kentine sıçradı.
Suriye hükümeti, çatışmaların akabinde bölgeye yüzlerce asker ve ağır teçhizat sevk etti.
Suriye’deki Dürzi ileri gelenleri yaşananlara reaksiyon gösterdikleri açıklamalarında, Suriye’nin bölünmesine karşı olduklarını, Dürzilerin “Suriye’nin ayrılmaz bir parçası” olduğunu vurguladılar.
Geçtiğimiz aylarda Dürzileri müdafaa kelamı veren İsrail çatışmalar sonrası, Suriye’ye iki hava saldırısı düzenledi.
Başbakan Binyamin Netanyahu, “Bu, Suriye rejimine net bir iletidir. Şam’ın güneyine güç konuşlandırılmasına ya da Dürzi topluluğa yönelik rastgele bir tehdide müsaade vermeyeceğiz” dedi.
İsrail, “İsrailli Dürziler ve Suriyeli Dürziler ortasındaki yakın bağlardan ötürü” sorumluluk taşıdıklarını söylüyor.
Suriye idaresi ise, İsrail’in başkanlık sarayı yakınına düzenlediği hava saldırısını “tehlikeli bir tırmandırma” olarak nitelendirdi.
Esad idaresinin düşmesinden sonra misyona gelen yeni Suriye idaresi ile Dürzi toplumunun temsilcileri ortasında aslında Ceramana ve Sahnaya’da ateşkes muahedesine varıldı lakin devam eden gerginlik nedeniyle bu sürdürülemedi.
Süveyda Vilayeti’nde de silahlı akınlar yaşandı. Silahlı Dürziler, Sahnaya’ya dayanak olmak için yola çıkan bir konvoyda pusuya düşürüldü; hücumda 35 kişi hayatını kaybetti.
Geçiş dönemi Devlet Başkanı Ahmed eş-Şera, Aralık 2024’te idaresi ele geçirdikten sonra ülkedeki azınlıkları müdafaa kelamı vermişti.
Ancak Mart’ta ülkenin Akdeniz kıyısında çoğunlukla Alevilerin yaşadığı bölgelerde yüzlerce sivilin öldüğü çatışmalar, Eş-Şera’nın taahhütlerine gölge düşürdü.
Esad rejiminin devrilmesinden beri Dürzilerin geleceği de çok sayıda soruyu beraberinde getirdi.
Dürziler kimdir?
Dürzilik 11. yüzyılda, Şii mezhebinin bir kolu olan İsmaililik içinden doğdu.
Dürziliğin ismi, Orta Asya kökenli din adamı Muhammed bin İsmail el-Derezi’den geliyor.
Dürziler çoğunlukla Suriye, Lübnan, Ürdün, İsrail ve İsrail işgalindeki Golan Zirveleri’nde yaşıyor.
Suriye’deki varlıkları yüzyıllar öncesine dayanıyor.
Suriyeli Dürziler’in büyük çoğunluğu başşehir Şam’ın güneyindeki Süveyda Vilayeti’nde yaşıyor.
Suriye’de öteki bölgelerde de Dürzi köyleri bulunuyor.
Dürziler, yüzyıllar boyunca zulme uğramamak için dinleriyle ilgili olarak adeta bir kapalı kutu üzere yaşadılar.
Sadece inancına derin bir bağlılık sergileyen çok az sayıda Dürzi’nin, tam olarak dini merasimlere katılmasına ve dini yazılara erişimine müsaade veriliyor.
Her ne kadar Dürziler bölgenin din tarihini biçimlendirmede bariz bir rol oynamış olsalar da klâsik bağlamda siyasetin dışında kalan bir küme olarak değerlendiriliyorlar.
Ancak Dürziler uzun yıllar Osmanlı İmparatorluğu idaresinde yaşadı, ayaklanmalar başlattı.
19. yüzyılda Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanı sırasında ise Osmanlı’nın yanında yer aldı.
1925’te Suriye’de Fransız işgaline karşı direnişte kıymetli bir rol oynadılar ve Sultan el-Atraş liderliğindeki Büyük Suriye İsyanı’nda başı çektiler.
Suriye’deki Dürzi topluluğunun sayısı 700 bini buluyor.
Dürziler Suriye’de çoğunlukta Şam civarında, Süveyda ve Idlib vilayetlerinde ve İsrail işgali altındaki Golan Zirveleri’nde yaşıyor.
İsrail’de ise yaklaşık 150 bin Dürzi yaşıyor ve birden fazla İsrail toplumunun ve ordusunun bir modülü olmuş durumda.
Golan Tepeleri’ndeyse 23 bin Dürzi var lakin birçok Suriye’yi vatan olarak benimsemeyi sürdürüyor ve İsrail vatandaşlığını reddediyor.
Suriyeli Dürziler’in büyük çoğunluğu Esad idaresine sadıktı.
Dürziler Esad’ın düşmesi durumunda, azınlık kümelerinin gaye alınacağından ve toplulukların Suriye’deki Sünni çoğunluk içinde yer alan radikaller tarafından ortadan kaldırılacağından korkuyordu.
Liderleri kimler?
Dürzilerin bugün üç ruhani lideri bulunuyor: Şeyh Hikmet el-Hicri, Pir Hamud el-Hanavi ve Pir Yusuf Carbu.
En değerli Dürzi askeri önderler ise Laith Al-Balaous ve Süleyman Abdülbaki olarak kabul ediliyor.
Dürzilerin çoğu eski Suriye lideri Beşar Esad’a karşı ayaklanmadı; iç savaşa da dahil olmamaya çalıştı.
Dürzilerin birden fazla sırf kendi bölgelerini korumak için mahallî komiteler kurmak hedefiyle silahlandı.
Yaşadıkları birtakım bölgeler bilhassa 2012-2015 yılları ortasında IŞİD ve Nusra Cephesi’ne bağlı kümelerin küçük çaplı ataklarının amacı oldu.
2014’ün sonunda Nusra Cephesi liderliğindeki muhalif kümelerin İdlib’in denetimini ele geçirmesinin akabinde, Nusra Cephesi savaşçıları ile İdlib kırsalındaki Kalb Lovze köyündeki Dürzi topluluğu sakinleri ortasında bir uyuşmazlık çıktı ve silahlı çatışmaya dönüştü.
Nusra Cephesi lokal sakinler tarafında silahlı saldırıyı başlatmakla suçlandı. Olaylarda yaklaşık 20 Dürzi ve üç Nusra Cephesi üyesi hayatını kaybetti.
Olayların akabinde Nusra Cephesi, savaşçılarının “komutanlarına istişareden hareket ettiğini” belirten bir açıklama yaptı.
Örgüt açıklamasında, “kapılarının herkese açık olduğunu” belirterek olayları yatıştırmaya çalıştı.
Nusra Cephesi’nin Hayat Tahrir el-Şam’a (HTŞ) dönüşmesiyle birlikte olaylar devam etti ve İdlib’deki Dürzi topluluğu ortasında tasalara yol açtı.
Syrians for Truth and Justice (Hakikat ve Adalet peşindeki Suriyeliler) örgütü, evvel Nusra Cephesi ve daha sonra Heyet Tahrir eş-Şam olmak üzere silahlı İslamcı kümelerin İdlib’de Dürzi vatandaşlara karşı işlediği insan hakları ihlallerini 2022’de raporlaştırdı.
Örgüt, 2012 ile 2022 yılları ortasında Dürzilerin çoğunlukta olduğu bölgelerde 53 kaçırma olayının gerçekleştiğini kaydetti. Raporda kaçırmaların 23’ünden Heyet Tahrir eş-Şam sorumlu tutuldu.
Raporda ayrıyeten yıldırma, dini zulüm ve mülk ve gayrimenkule el konulması üzere başka insan hakları ihlalleri de sıralandı.
2023’te, Suriye’de silahlı çatışmaların nispeten azaldığı bir devirde, Süveyda’daki Dürzi toplumunun bir bölümü, rejimi destekleyen Pir Yusuf Carbu hariç, dini otoritelerin takviyesiyle rejime karşı protestolar düzenledi ve Beşar Esad’ın idaresi bırakmasını talep etti.
Protestolar, Süveyda’daki Sultan el-Atraş’ın türbesinin yakınındaki Karama Meydanı’nda ağırlaştı.
Dürziler hükümete tekrar güvenebilir mi?
Suriye’nin Ahmed eş-Şera liderliğindeki yeni idaresi için bir başka sorun da Dürzilerin elindeki silahlar.
İç savaş boyunca Dürziler yaşadıkları bölgeleri korumak için mahallî silahlı kümeler oluşturdu.
Şeyh Hikmet el-Hicri, Ocak ayında verdiği bir röportajda, Esad rejiminin düşmesinden çabucak sonra yeni idareyle münasebet kurmaya başladıklarını söyledi.
Röportaj sırasında Pir Hikmet el-Hicri, Eş-Şera’ya bir ileti da gönderdi. O bildiri, “geçiş etabının muvaffakiyetle aşılabilmesi ve daha net olması gereken bir sonraki kademenin teminat altına alınabilmesi için diyalog ve fikir alışverişi” davetinde bulunuyordu.
Bu bildiri öncesinde, Aralık ayında, Dürzi önderler Eş-Şera ile bir ortaya gelmişti.
Görüşme sırasında Eş-Şera, Suriye’nin “bölünmemesi gerektiğini ve toplumsal adaleti sağlamak için devlet ile tüm mezhepler ortasında bir toplumsal kontrat olması gerektiğini” belirtti.
Eş-Şera Dürzi heyetine, “Bizim için değerli olan, ayrılığa yol açabilecek kotaların yahut ayrıcalıkların olmaması” dedi.
Mart başında Şam kırsalında Dürzilerin çoğunlukta olduğu Ceramana kasabasındaki Dürzi militanlar ve güvenlik güçleri ortasındaki çatışmalarla iki taraf ortasındaki bağlantılar birinci sefer test edildi.
Ancak, yüzlerce Alevi sivilin öldürüldüğü bildirilen Suriye’nin kıyı bölgesindeki son olaylar sonrası Pir Hikmet el-Hicri, kıyıdaki askeri operasyonların durdurulması davetinde bulundu.
8 Mart’ta El-Hicri, yaşananları “sistematik öldürme” olarak tanımladı.
El-Hicri son çatışmaları da “sistematik” olarak nitelendirdi; “Artık kendisine hükümet diyen bir kümeye güvenmiyoruz, zira hükümet aşırılıkçı çeteler aracılığıyla kendisine sadık halkı öldürmez ve katliamdan sonra bunların kendileri dışındaki güçler olduğunu sav etmez” dedi.
