ODTÜ’lü Türk bilim insanlarının yabancı araştırmacılar ile birlikte yürüteceği “DeepTrace” projesi kapsamında Karadeniz ile Atlantik ve Pasifik okyanuslarında çok derin düzeylerde deniz hayatı incelenecek. Elde edilen datalar Jüpiter’deki okyanusların bilgileri ile karşılaştırılacak. Projeye AB’den 2,4 milyon Euro destek!
ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Mustafa Yücel’in liderliğini yaptığı 3’ü bayan 5 kişilik grup, TÜBİTAK’ın yürüttüğü Ufuk Avrupa Programı kapsamında desteklenen, Avrupa Araştırma Kurulu (ERC) Konsolidatör Hibesi’nin (Consolidator Grant) 2,4 milyon Euro bütçe sağladığı “DeepTrace” projesi kapsamında Karadeniz ile Atlantik ve Pasifik okyanuslarında 2 bin 500 metre derinliklerde, ışığın olmadığı alanlarda deniz hayatını inceleyecek. Deeptrace projesinin 2028 yılında tamamlanması hedefleniyor.
Araştırmanın birinci ayağı olarak bu hafta Pasifik Okyanusu’nda çalışmalar başlayacak. 36 gün sürecek derin deniz dalışları gerçekleştirilecek. 5’i ODTÜ’den olmak üzere 20 kişilik grupla Pasifik Okyanusu’nun doğusunda 2 bin 400 ila 2 bin 600 metre derinliği olan, hidrotermal bacaların bulunduğu ve okyanusta yeni tabanın oluştuğu bir alanda çalışacaklar. Araştırmalar “Atlantis” isimli araştırma gemisiyle ve “Alvin” araştırma denizaltısıyla yapılacak. Alvin araştırma gemisi Titanik enkazını bulan denizaltısıydı.
Yerli sensörler kullanılacak
Proje kapsamında ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü’nde okyanus tabanından elde edilecek örneklerin incelenmesi için alanında birinci olma özelliği taşıyan laboratuvar kuruldu ve burada bilim insanları tarafından deneylerde kullanılmak üzere yerli sensörler geliştirildi. Denizin 2 bin 500 metre derinliğindeki püskürtüler uzaydaki püskürtüler ile karşılaştırılacak
Jüpiter ve Satürn’ün buzla kaplı uydularının içinde sıvı okyanus ile bunların tabanında mümkün hidrotermal bacalar bulundu. Satürn ve Jüpiter’in buzla kaplı uyduları Enseladus ile Europa’nın etrafında bulunan püskürtüler hakkında hem ABD Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA) hem de Avrupa Uzay Ajansının (ESA) bu hususta araştırma yürüttüğünü anlattı. O çalışmalar ile DeepTrace çalışmasındaki datalar birleştirilecek.
Neler araştırılacak?
ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Mustafa Yücel, yapılacak çalışmalar hakkında şunları söyledi:
“2030’larda bu misyonlar bize Jüpiter sisteminden, bilhassa Europa uydusundan yeni datalar gönderecek ve oradaki okyanusun içeriğini, kompozisyonu bize gösterecek. Bu püskürtüler, o buzlu dünyanın derinliklerinden geliyor. Münasebetiyle bu püskürtülerin içinde stabil olarak ölçülebilecek tek form molekül ya da küçük bileşiklerden fazla nano parçacıklar olabilir. Hipotezimize nazaran, orjinal formlarını koruyarak üst uzaya kadar gelen püskürtülerin, bize nerede oluştuğu, oluştuğu okyanus tabanının habitatını, hidrotermal baca ise bacanın kompozisyonunu, tektonizmasını, depremselliğini anlatabilecek. Fakat bunu anlayabilmemiz için bizim evvel kendi okyanuslarımızda hidrotermal bacaları misal formda inceleyerek anlamamız gerekiyor.
Öncelikli amacımız, okyanuslardaki hidrotermal bacaların pH’ı, sıcaklığı ve temel parametrelere nazaran nano parçacık kompozisyonlarının nasıl değiştiğini belirlemek. Zira bu datalar, uzay misyonları kapsamında toplanacak datalarla direkt karşılaştırılabilir nitelikte. Bu seferin sonunda bunu bulmayı, en azından bunun birinci temelini atmayı umuyorum.”
Alvim denizaltısıyla dalış yapılacak
ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü doktora sonrası araştırmacısı Dr. Suna Tüzün, Alvin denizaltısıyla dalışlar gerçekleştirerek hidrotermal bacalardaki çıkışlardan hem su hem de yerinde kimyasal örneklemeler yapacaklarını bildirdi. Dış ortamdan izole edilmiş, kameralar, sensör ve navigasyon sistemleriyle donatılmış bir araştırma kapsülü olan denizaltıyla yapacakları her bir dalışın 6 ila 8 saat süreceğini kaydeden Tüzün, denizaltında tıpkı anda 2 bilim insanı bulunacağını ve örneklemeler dışında yerinde sensör ölçümleri yapacaklarını anlattı.
