Günümüzde yapay zeka hayatımızın her alanına nüfuz etmiş durumda. Artık yapay zeka hakkında bir haber duymadan bir günü tamamlamak çok güç. Firmalar tarafında ise bu teknoloji, yüzlerce milyar dolarlık yatırımlar yapmayı haklı çıkaracak kadar değerli ve büyük. Pekala bu noktaya nasıl geldik? Elbette 2012 yılında geliştirilen ve derin öğrenme çağını başlatan bir hudut ağı olan AlexNet sayesinde. Artık, bu tarihi dönüm noktasını temsil eden AlexNet’in yepyeni kaynak kodu, yıllar süren müzakerelerin akabinde nihayet kamuya açık hale geldi. Bu değerli gelişme, Bilgisayar Tarihi Müzesi (Computer History Museum) ve Google arasındaki iş birliği sayesinde gerçekleşti. Alex Krizhevsky tarafından yazılan ve birinci olarak 2012 yılında tanıtılan bu ihtilal niteliğindeki kod, artık GitHub üzerinden erişime açık durumda.
ChatGPT’den evvel o vardı
AlexNet, bilgisayarların imaj tanıma ve sınıflandırma yeteneğini radikal biçimde geliştiren bir hudut ağı olarak tarihe geçmiş durumda. Aslında hudut ağları fikri ve geri yayılım (backpropagation) algoritması üzere temel teoriler on yıllardır biliniyordu. Fakat iki kritik öge eksikti: Bu hudut ağlarını eğitmek için devasa ölçüde işlenebilir bilgi ve karmaşık hesaplamaları süratli ve verimli halde gerçekleştirecek donanım. Stanford’un ImageNet projesi ve Nvidia’nın CUDA GPU programlaması üzere teşebbüsler nihayet bu değerli ögeleri karşıladı.
Öte yandan Alex Krizhevsky, yapay zekanın öncü isimleri Nobel Ödüllü AI bilimcisi Geoffrey Hinton ve daha sonra OpenAI’ı kuran Ilya Sutskever ile birlikte çalışarak AlexNet’i geliştirdi. 2012’de yapılan ImageNet yarışında AlexNet, öteki prosedürlere kıyasla açık orta farkla birinci oldu. Bu muvaffakiyet, derin öğrenmenin potansiyelini kanıtladı ve yapay zeka araştırmalarında yeni bir periyodun kapısını araladı. AlexNet, o periyoda kadar görülmemiş derinlikte (8 katman) bir evrişimli hudut ağıydı (Convolutional Neural Network-CNN) ve yalnızca iki adet GTX 580 ile eğitilmişti. CNN’ler o vakte kadar el yazısıyla yazılmış sayıları tanıma üzere vazifeleri yerine getirmede ümit verici başlangıçlar göstermişti, lakin o r hiçbir bölümde dönüşüme yol açmamıştı. Lakin AlexNet’in ardındakiler CNN’ler de dahil olmak üzere hudut ağlarının dizaynını geliştirdiler ve Nvidia GPU çipleri üzerinde yaptıkları küçük deneylerle yapay nöron katmanlarının sayısının artırılmasının teorik olarak daha yeterli sonuçlara yol açacağını buldular. Sutskever, kâfi beygir gücü ve eğitim verisi sağlandığında teorik çalışmanın çok daha büyük bir hudut ağına ölçeklendirilebileceğini düşünüyordu. Hakikaten o denli de oldu. Sutskever şimdilerde SSI isimli şirketinde çalışıyor ve artık bu ölçeklemenin bittiğini söyleyerek yeni bir prosedür gerektiğini savunuyor.
Lakin o periyotlarda AlexNet’in bu başarısı elbette çabucak büyük bir heyecan yaratmadı. Yapay zeka topluluğunda kimi araştırmacılar AlexNet’i sıradan bir gelişme olarak değerlendirirken, günümüzde derin öğrenme alanında bir efsane olarak tanınan, daha evvel Hinton’dan ders almış ve 1990’larda CNN mühendisliğine öncülük etmiş olan Meta Platforms’un baş yapay zeka bilimcisi Yann LeCun, bu çalışmanın değerini birinci fark eden isimlerden biri olmuştu. LeCun, AlexNet’in yapay zekâda bir dönüm noktası olacağını öngördü – ve yanılmadı. AlexNet sayesinde manzara tanıma, konuşma sentezi, müzik üretimi ve yaratıcı müelliflik üzere birçok alanda ihtilal niteliğinde gelişmeler yaşandı. Bilhassa 2022 yılında piyasaya sürülen ChatGPT, bu evrimin doruğu olarak kabul ediliyor. Artık günümüz için son derece kolay olan AlexNet’in açık kaynak haline getirilmesi yapay zeka araştırmalarında şeffaflık ve bilgi paylaşımı açısından kıymetli bir durum. Bu sürecin kolay olmadığını belirtmekte de yarar var. Bilgisayar Tarihi Müzesi, Alex Krizhevsky, Geoffrey Hinton ve Google’ın hukuk grubuyla beş yıl süren şiddetli müzakereler yürüttü. Zira AlexNet’in fikri mülkiyet hakları Google’a aitti çünkü Google, Hinton, Krizhevsky ve Sutskever’in teşebbüs şirketi DNNResearch’ü satın almıştı.
